Phuc's Notes
Posts
Những đứa trẻ châu Á

Những đứa trẻ châu Á

Suy nghĩ về việc nuôi dạy con của các phụ huynh châu Á thông qua một trích dẫn trong sách Delivering Happiness (Tỷ phú bán giày).

Phuc Tran
June 20, 2025

Tony Hsieh là một doanh nhân người Mỹ gốc Đài Loan, nổi tiếng với vai trò là người sáng lập LinkExchange — một công ty quảng cáo trực tuyến mà anh đã bán cho Microsoft với giá 265 triệu USD khi mới 24 tuổi. Sau đó, anh tiếp tục ghi dấu ấn trong giới khởi nghiệp khi trở thành CEO của Zappos, công ty bán giày và thời trang trực tuyến, mà anh đã dẫn dắt đến thành công và bán lại cho Amazon với giá khoảng 1,2 tỷ USD vào năm 2009.

Trong cuốn sách Tỷ phú bán giày (Delivering Happiness), Tony Hsieh kể về hành trình khởi nghiệp của mình, từ LinkExchange đến Zappos, và những bài học kinh doanh anh rút ra trên đường đi. Khi đọc cuốn sách này, có 1 đoạn khá thú vị khi tác giả nhắc đến phong cách nuôi dạy con của người châu Á chúng ta:

Không có nhiều gia đình người châu Á sinh sống tại Marin County, nhưng bằng cách nào đó, bố mẹ tôi vẫn kết thân được với mười gia đình ở đây và các ông bố bà mẹ cùng các con vẫn thường tụ tập, cùng ăn tối và giải trí. Những đứa trẻ thì xem ti vi, còn các ông bố bà mẹ thì tụ tập trong phòng khách và trò chuyện rôm rả về thành tích của con mình. Đó là một nét văn hóa của người châu Á: thành tích của con cái được các bậc phụ huynh sử dụng như một thước đo thành công và địa vị của mình. Chúng tôi giống như những quân bài trong tay các bậc cha mẹ vậy.

Theo các bậc cha mẹ người châu Á, thành tích được chia thành ba loại khác nhau.

Loại một là các thành tích học tập: có học hàm học vị cao, được tặng thưởng hay được xã hội công nhận, đạt được điểm SAT cao hay có tên trong đội tuyển toán của trường. Điều quan trọng nhất của tắt cả những loại thành tích này là con em họ sẽ ghi danh vào trường đại học nào. Harvard là trường đại học mang lại quyền “khoe con” tối thượng.

Loại hai là các thành tích trong sự nghiệp: trở thành bác sĩ hay đạt được học vị tiến sĩ được xem là thành tích cao nhất, vì trong cả hai trường hợp đó có nghĩa là bạn sẽ trở thành “Tiến sĩ Hsieh” hay “Bác sĩ Hsieh”.

Loại ba là sự tinh thông âm nhạc: đa số trẻ em châu Á bị buộc phải học piano, violon hoặc cả hai. Và mỗi khi các gia đình tụ tập, những đứa trẻ phải chơi nhạc cho các ông bố bà mẹ nghe sau bữa tối. Hoạt động này bề ngoài có vẻ như là giúp mọi người thư giãn, nhưng thực chất, đó chính là cách để các bậc phụ huynh so sánh con mình với con người khác.

Bố mẹ tôi, cũng giống như những ông bố bà mẹ châu Á khác, rất nghiêm khắc trong việc nuôi dạy tôi để chiến thắng trong cả ba loại thành tích trên. Tôi chỉ được xem ti vi một tiếng mỗi tuần. Đạt điểm A trong tất cả các môn học là điều hiển nhiên và tôi phải luyện các bài thi SAT suốt những năm học trung học và phổ thông. SAT là bài thi chuẩn phải làm vào năm cuối phổ thông, điều kiện để vào đại học. Nhưng bố mẹ muốn tôi sớm chuẩn bị cho kỳ thi đó khi tôi mới chỉ học lớp sáu.

Ở trường trung học, tôi chơi bốn loại nhạc cụ: piano, violon, kèn và trống. Trong suốt những năm học này, tôi phải tập luyện mỗi loại nhạc cụ ba mươi phút từ thứ hai đến thứ sáu và một tiếng vào thứ bảy và chủ nhật. Suốt mùa hè, tôi đã phải tập luyện một tiếng mỗi ngày cho mỗi loại nhạc cụ, đến nỗi tôi tin rằng đó chính là hình phạt tàn ác nhất cho những đứa trẻ được hưởng thụ phần “nghỉ” trong “nghỉ hè”

Tỷ phú bán giày - Tony Hsieh

Tôi là một người ở thế hệ cuối 8X và ở một vùng quê nghèo, nên thời đi học cũng tôi không chịu ảnh hưởng từ kỳ vọng của cha mẹ nhiều như tác giả. Bởi lẽ, cha mẹ chúng tôi ở thời đó một mặt không đủ thông tin và sự am hiểu để “định hướng” cho chúng tôi, mặt khác, riêng chuyện lo cơm ăn áo mặc thôi cũng đã chiếm hết thanh xuân và cả sức khoẻ của họ. Nhưng cũng phải thừa nhận rằng, cha mẹ chúng ta luôn hứng khởi và tự hào về bất kỳ thành tích nào chúng ta đạt được, dù họ không ép chúng ta vào khuôn khổ như những gì tác giả kể. Nên rõ ràng là chúng tôi thời đó đã có được những kỳ “nghỉ hè” đúng nghĩa.

Tuy nhiên, hiện tại tôi là một phụ huynh, đồng thời tôi cũng quan sát rất nhiều phụ huynh khác, thì tôi phải đồng ý rằng: chúng ta đang đặt kỳ vọng cao hơn rất nhiều cho thế hệ tiếp theo. Chúng ta luôn có mong muốn con cái phát triển tốt, giỏi ở nhiều mặt: Toán, Tiếng Anh, lập trình, thể thao, âm nhạc, thuyết trình… Chúng ta một mặt luôn khó chịu, phê phán một nền giáo dục chạy theo thành tích, kiểu như: lớp gì mà toàn học sinh giỏi, xuất sắc? nhưng mặt khác chúng ta lại rất lấy làm tự hào khi con chúng ta đạt thành tích cao, đạt giải trong các cuộc thi. Thậm chí chúng ta còn “khoe”, chia sẻ những thành tích này cơ mà? Bản thân tôi cũng không ngoại lệ, tôi thật sự rất vui, hào hứng khi con mình đạt thành tích nào đó. Nhưng đôi lúc tôi tự ngẫm: kỳ vọng và định hướng mình đặt ra cho các con có thật sự đúng đắn và phù hợp chưa? Thật khó có câu trả lời ở thời điểm này vì tương lai còn rất dài phía trước.

Quay trở lại câu chuyện của Tony Hsieh. Nếu các bạn chưa có cơ hội tìm hiểu, thì anh chàng này cũng là một mẫu người cá tính và có nhiều mưu mẹo, chẳng hạn: để tránh học môn piano và violon (mà anh không thích, anh cực kỳ đam mê kinh doanh, buôn bán):

Nhưng tôi đã tìm ra một cách để vẫn có thể tận hưởng những ngày nghỉ cuối tuần và kỳ nghỉ hè. Tôi thức dậy từ rất sớm, từ 6 giờ sáng, trong khi bố mẹ vẫn còn đang say giấc. Tôi đi xuống nhà, nơi đặt chiếc đàn piano. Rồi thay vì chơi piano thật sự, tôi bật băng ghi âm bài nhạc tôi đã chơi từ trước. Đến 7 giờ, tôi trở lên phòng mình, khó cửa lại và bật băng ghi âm một tiếng tôi tập violon…

Tỷ phú bán giày - Tony Hsieh

Anh tài giỏi nhưng cũng lại rất chiều lòng bố mẹ. Anh này nộp đơn vào các trường đại học nổi tiếng (Brown, UC Berkeley, Standford, MIT, Princeton, Cornell, Yale, Harvard) và … đậu tất cả các trường này. Anh cực kỳ thích kinh doanh nên dĩ nhiên anh thích những trường liên quan đến kinh doanh:

Sự lựa chọn đầu tiên của tôi là Brown vì trường này có chuyên ngành quảng cáo, một ngành có vẻ liên quan nhiều tới kinh doanh hơn bất kỳ ngành học nào ở các trường khác.

Tuy nhiên, bố mẹ lại muốn tôi học trường Harvard vì trường đó nổi tiếng nhất, đặc biệt với cộng đồng người châu Á. Vì thế, tôi quyết định theo học trường này…

Tỷ phú bán giày - Tony Hsieh

Tài năng của tác giả là không cần bàn cãi. Nhưng liệu nếu anh không có những người bố mẹ dẫn đường, đặt kỳ vọng và nghiêm khắc, kỷ luật thì liệu anh có đạt được thành công như hiện tại hay không? Tôi không chắc. Và sự thật là, trên bước đường thành công của anh (với LinkExchange và sau đó là Zappos) luôn có sự xuất hiện và đóng góp rất lớn của những cộng sự xuất sắc, những người bạn học cũ của anh ở Harvard. Một người mà trong mạng lưới (network) của họ toàn những người tài giỏi thì cơ hội thành công của họ tăng lên rất nhiều. Hãy thử hình dung nếu anh không được rèn giũa và chỉ được nhận vào học ở một trường kém nổi tiếng, với những người bạn không giỏi thì liệu anh có làm được chuyện lớn không? Tôi cũng không chắc. Nghĩa là, không phải cứ học giỏi, vào trường giỏi thì sẽ thành công nhưng ít nhất cơ hội thành công tăng lên rất nhiều.

Như vậy, tôi không chắc những kỳ vọng và định hướng mình đang đặt ra có thật sự tốt cho con cái chúng ta hay không, nhưng có thể nói đó là một con đường chính quy và rõ ràng hơn rất nhiều so với việc thả trôi tự nhiên. Tôi sẽ vẫn để cho con cái được tiếp xúc, tiếp cận với nhiều lĩnh vực để tìm ra sự phù hợp. Và quan trọng hơn, vẫn phải định hướng để bọn trẻ học những gì cần thiết, dù không thích. Nghĩa là, tôi vẫn là mẫu phụ huynh của “những đứa trẻ châu Á”.

Còn bạn thì sao? Rất mong nhận được ý kiến chia sẻ của các bậc phụ huynh và cả “những đứa trẻ châu Á”.

Reply

or to participate.